طرحواره نقص و شرم يكي از انواع باورهاي اشتباه است كه مي‌تواند مشكلات روحي بسياري را براي فرد ايجاد نمايد. افراد داراي طرحواره نقص و شرم احساس مي‌كنند كه بسيار بي‌ارزش هستند و به دليل نقص‌هاي عميقي كه در شخصيتشان دارند يك احساس شرم قوي را تجربه مي‌كنند. اين افراد معمولاً اعتمادبه‌نفس لازم براي فعاليت در محيط و ارتباط با ديگران را ندارند و با توجه به اينكه خود را پايين‌تر از ديگران مي‌دانند، تا حد زيادي در روابطشان به خواسته‌هاي ديگران تن داده و از ابراز نظراتشان خودداري مي‌كنند. طرح‌واره نقص و شرم مي‌تواند مشكلات بسياري را در روابط اجتماعي و همين‌طور سلامت روان فرد ايجاد نمايد و به همين خاطر لازم است نسبت به درمان آن توجه كافي داشته باشيد.

منبع: طرحواره نقص و شرم | ريشه ها و نشانه ها

طرحواره چيست؟

باورها و اعتقادات كلي ما راجع به خودمان، اطرافيان و جهان پيرامون را طرح‌واره مي‌نامند. هر فرد از سنين كودكي و پس‌ازاينكه توانايي تجزيه‌وتحليل پيدا مي‌كند بر اساس تجربياتي كه از رفتارهاي خود به دست مي‌آورد تصور خاصي راجع به خود، محيط اطراف و همين‌طور ساير افراد در ذهن شكل مي‌دهد. با توجه به اينكه اين طرحواره‌ها بسيار عميق بوده و تمامي افكار و رفتارهاي آينده فرد را تحت تأثير قرار مي‌دهند، لازم است كه به آن‌ها توجه كافي داشته باشيد. براي مثال اگر كودك به اين نتيجه برسد كه صرفاً وقتي به ديگران توجه داشته باشد مورد محبت قرار مي‌گيرد به‌تدريج اين طرحواره در ذهن وي شكل مي‌گيرد كه براي جلب رضايت و محبت ديگران بايد همواره آن‌ها را بر خود مقدم بداند. اين طرحواره تمامي روابط كودك در آينده را نيز تحت تأثير خود قرار مي‌دهد.

اگرچه طرحواره‌ها مي‌توانند مثبت و سازنده باشند اما بااين‌حال روانشناسان بيشتر بر روي طرحواره‌هايي تمركز مي‌كنند كه آسيب‌زا بوده و مشكلاتي را براي فرد ايجاد مي‌كنند. تاكنون 18 مورد از اين طرح‌واره‌ها شناسايي شده كه به آن‌ها طرح‌واره معيوب يا تله نيز گفته مي‌شود. طرحواره نقص و شرم يكي از انواع اين طرحواره‌هاست كه در ادامه راجع به آن صحبت خواهيم كرد.

طرحواره نقص و شرم چيست؟

طرحواره نقص و شرم يكي از انواع طرحواره‌هاي معيوب يا تله است كه باعث مي‌شود فرد خود را به‌عنوان شخصي ناتوان، داراي نواقص جدي و بي‌ارزش بداند. اين سبك از تفكر باعث مي‌شود اين افراد به‌ويژه در ارتباط با ديگران احساس كمبود اعتمادبه‌نفس داشته و خود را شايسته دريافت احترام و محبت از جانب ديگران ندانند. حساسيت بالا به طرد شدن از جانب ديگران، مورد انتقاد قرار گرفتن يا مقايسه‌شدن نيز ازجمله ويژگي‌هاي افراد داراي اين طرح‌واره هستند. البته طرحواره نقص و شرم همواره خود را به‌صورت ضعف آشكار اعتمادبه‌نفس نشان نمي‌دهد. گاهي نيز ممكن است فرد ظاهر خود را به‌خوبي حفظ كرده و يا در ذهن هشيار خود اصلاً اين تصور را نداشته باشد. براي مثال روانشناسان معتقدند مبتلايان به اختلال شخصيت خودشيفته يكي از گروه‌هايي هستند كه علي‌رغم ظاهر مغرور و پر از اعتمادبه‌نفسشان در حقيقت از طرحواره نقص و شرم رنج مي‌برند.

دلايل طرحواره نقص و شرم

هرگونه رفتاري با كودك كه او را به اين نتيجه برساند كه براي ديگران ارزشي ندارد، مي‌تواند اين طرح‌واره را در وي فعال نمايد. كودكاني كه دائماً با ديگران مقايسه مي‌شوند يا والدينشان انتظاراتي بيش‌ازحد از آن‌ها دارند، سرزنش شدن به خاطر احساسات و ويژگي‌ها و همين‌طور محبت مشروط ازجمله تجربياتي هستند كه مي‌توانند باعث ايجاد طرح‌واره نقص و شرم در فرد شوند. هنگامي‌كه والدين محبت خود به كودك يا تحسين وي را منوط به موضوع خاصي مثل بهترين بودن در ميان همسالان، مؤدب بودن يا هر چيز ديگري مي‌كنند، باعث ايجاد اين تصور در وي مي‌شوند كه به‌خودي‌خود ارزشي براي ديگران ندارد و اين موضوع طرحواره نقص را در آن‌ها فعال خواهد كرد. با توجه به اينكه تجربيات دوران كودكي فرد مي‌تواند تمامي زندگي آينده او را تحت تأثير خود قرار دهد بهتر است در تربيت فرزندانتان با يك روانشناس كودك مشورت كنيد.

پيامدهاي طرحواره نقص و شرم

اين طرحواره پيامدها و مشكلاتي براي فرد به همراه دارد كه شايع‌ترين آن‌ها به شرح زير هستند:

1. مشكل در روابط اجتماعي

شايد بتوان مهم‌ترين پيامدهاي طرحواره نقص و شرم را در روابط اجتماعي فرد با ديگران دانست. افراد درگير با اين طرح‌واره معمولاً خود را پايين‌تر از ديگران دانسته و به همين خاطر از برقراري ارتباط با ديگران مي‌ترسند. آن‌ها سكوت كردن يا تنهايي را به برقراري ارتباط ترجيح مي‌دهند و همچنين در روابط خود معمولاً به ديگران اجازه سوءاستفاده يا مديريت كردنشان را مي‌دهند. با توجه به اينكه اين افراد معمولاً خود را داراي نقص و بي‌ارزش مي‌دانند، نسبت به اينكه در روابطشان مورد سوءاستفاده يا بدرفتاري قرار بگيرند اعتراض چنداني نخواهند داشت.

آن‌ها اگرچه درست مثل هر فرد ديگري به يك رابطه سالم و بر اساس احترام متقابل نياز دارند و روابط آن‌ها مي‌تواند باعث ناراحتي‌شان شود اما بااين‌حال معمولاً در مقابل اين رفتارها واكنشي نشان نمي‌دهند. با توجه به اهميتي كه روابط اجتماعي در سلامت روان و زندگي هر فرد دارد احساس طردشدگي، انزوا و افسردگي ازجمله مشكلاتي هستند كه براي فرد پيش خواهد آمد.

2. ناتواني در رسيدن به موفقيت

طرحواره نقص و شرم و احساس بي‌ارزشي فرد باعث مي‌شود كه آن‌ها خود را لايق رسيدن به هيچ امتياز يا مرتبه بالايي ندانند. آن‌ها معمولاً هنگامي‌كه قرار است فعاليت خاصي را انجام دهند دچار احساس اضطراب مي‌شوند و به دليل شكي كه به توانايي‌هايشان دارند بسياري از فرصت‌ها را از خود دريغ مي‌كنند. با توجه به پيامدهايي كه اين طرح‌واره در زندگي فرد دارد كه مهم‌ترين آن‌ها نارضايتي از شرايط زندگي خود است، شايد بهتر باشد درصورتي‌كه نشانه‌هاي وجود طرحواره نقص و شرم را در خود يا هر فرد ديگري مي‌بينيد براي برطرف كردن آن از يك روانشناس متخصص كمك بگيريد. براي كسب اطلاعات در زمينه روان درماني كليك كنيد.

درمان طرحواره نقص و شرم

طرحواره نقص و شرم مشكلات بسياري را در روابط اجتماعي و سلامت روحي فرد ايجاد مي‌كند و به همين خاطر بهتر است براي درمان آن اقدامات لازم را انجام دهيد. با توجه به اينكه طرح‌واره‌ها عميق‌ترين باورها در شخصيت هر فرد هستند، معمولاً به‌سختي مي‌توان بدون كمك گرفتن از متخصصين روانشناسي آن‌ها را برطرف كرد. به همين خاطر افرادي كه درگير اين احساسات هستند احتمالاً متوجه اين موضوع شده‌اند كه اگرچه بارها تصميم گرفته‌اند تفكرات و شخصيت خود را تغيير دهند اما هر بار با قرار گرفتن در محيط بر اساس همان طرح‌واره‌ها عمل مي‌كنند. ازجمله مهم‌ترين اقدامات براي درمان طرحواره نقص و شرم مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

1. مصاحبه با بيمار

اگرچه ممكن است شما نشانه‌هاي طرحواره نقص و شرم را در خود پيدا كرده باشيد بااين‌حال تصميم‌گيري قطعي راجع به فعاليت اين طرح‌واره در ذهن شما بايد زير نظر متخصص روانشناسي صورت بگيرد. به همين خاطر اولين قدم براي درمان اين مسئله استفاده از مصاحبه است. در اين مرحله درمانگر تلاش مي‌كند تا با شنيدن شكايت اصلي بيمار و همين‌طور الگوي رفتارها و تفكرات وي نشانه‌هاي طرحواره نقص يا هر مشكل ديگري را پيدا كند و به كمك فرد براي درمان آن برنامه‌ريزي نمايد. اگر به هر دليلي احساس مي‌كنيد نمي‌توانيد از جلسات مشاوره حضوري استفاده كنيد، مي‌توانيد با استفاده از مشاوره تلفني مشكلات خود را با متخصصين در ميان بگذاريد.

2. آگاهي بخشي و تلاش براي تغيير تفكر

پس‌ازاينكه درمانگر به اين نتيجه برسد كه فعال شدن طرحواره نقص و شرم دليل مشكلاتي است كه فرد با آن‌ها دست‌به‌گريبان است، ابتدا بينش و آگاهي لازم راجع به اين موضوع را به وي خواهد داد و شرايطي كه او در آن قرار دارد برايش ترسيم مي‌شود. سپس روانشناس تلاش مي‌كند تا تغييراتي را در سيستم تفكر فرد ايجاد نمايد. اولين قدم و تغييري كه بايد به آن دست پيدا كند اين است كه خود را به‌عنوان يك انسان دوست داشته باشد.

افراد درگير با طرحواره نقص و شرم معمولاً احساس مي‌كنند در تمامي زمينه‌ها ضعيف و بي‌ارزش‌اند و ديگران از آن‌ها برتر هستند. درمانگر تلاش مي‌كند تا اين احساس مطلق بد و بي‌ارزش بودن را از فرد بگيرد و نقاط قوت يا توانايي‌هاي وي را به او نشان دهد. در اين مرحله با استفاده از روش‌هاي تغيير تفكر به فرد كمك مي‌شود تا متوجه اين واقعيت شود كه ديگران نيز درست مانند او در برخي زمينه‌ها ضعيف عمل مي‌كنند اما اين موضوع نبايد باعث ايجاد اين فكر در وي شود كه به‌طوركلي ضعيف و بي‌ارزش است.

3. آموزش‌هاي رفتاري

در كنار ايجاد تغيير در سيستم فكري بيمار، آن‌ها از طريق انجام تكاليف مختلف به‌تدريج رفتارهاي جديدي را جايگزين رفتارهاي اشتباه پيشين مي‌كنند. براي مثال آن‌ها ياد مي‌گيرند تا در روابط اجتماعي خود به شيوه‌اي ديگر رفتار كنند و خود را برابر با ساير افراد بدانند. همچنين اگر واقعاً فرد در برخي مهارت‌ها ضعيف باشد، در طي جلسات درمان و از طريق آموزش‌هاي رفتاري به او براي برطرف كردن اين نقص كمك مي‌شود. براي كسب اطلاعات در زمينه طرح‌واره درمان كليك كنيد.

براي دريافت مشاوره در زمينه طرحواره نقص و شرم مي توانيد با برترين متخصصان در مركز مشاوره روانشناسي آواژه از طريق شماره 02191002360 تماس بگيريد.

سؤالات متداول

طرح‌واره يعني چه؟

به طور كلي به عميق‌ترين باورهايي كه فرد در ارتباط با خود، محيط پيرامون و اطرافيان دارد و براساس آن‌ها رفتار خود را شكل مي‌دهد، طرحواره گفته مي‌شود.

افراد داراي طرحواره نقص و شرم چه ويژگي‌هايي دارند؟

اين افراد خود را بي‌ارزش دانسته و احساس مي‌كنند ديگران از آن‌ها بهتر هستند. اعتقاد به چنين نقصي در خود باعث مي‌شود تا آن‌ها احساس بي‌ارزشي كرده و تصور كنند ديگران از آن‌ها برتر هستند.

براي درمان طرح‌واره نقص و شرم چه بايد كرد؟

با توجه به اينكه طرح‌واره‌ها عميق‌ترين لايه باورهاي فرد هستند، شما به‌تنهايي نخواهيد توانست آن‌ها را از بين ببريد. به همين خاطر بهتر است درصورتي‌كه نشانه‌هاي وجود اين طرح‌واره را در خود يا هر يك از اطرافيانتان مي‌بينيد براي درمان از يك روانشناس كمك بگيريد.

منبع: طرحواره نقص و شرم | ريشه ها و نشانه ها